Του ΝΙΚΟΥ ΔΕΜΕΡΤΖΗ* Ο Γιάννης Πανούσης είναι δημόσιο πρόσωπο τόσο γιατί εμφανίζεται συχνά στα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης και εξ αυτού είναι αναγνωρίσιμος όσο και εξαιτίας των κοινωνικών αξιωμάτων που κατά καιρούς έχει αναλάβει και υπηρετήσει: γ. γραμματέας Απόδημου Ελληνισμού, πρύτανης, πρόεδρος Επιστημονικού Συμβουλίου Φυλακών, αντιπρόεδρος Κέντρου Ερευνών Θεμάτων Ισότητας, εκ των συντακτών του νόμου πλαίσιο για τα ΑΕΙ κ.ά.
Τα τελευταία χρόνια δεν είναι η πρώτη φορά που ασκείται φυσική και λεκτική βία εις βάρος πανεπιστημιακών δασκάλων μέσα στα ίδια τα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Συνήθως τέτοια περιστατικά είτε περνούν στα ψιλά της ειδησεογραφίας είτε συγκεντρώνουν για λίγο την προσοχή των μέσων και της κοινής γνώμης λόγω κυρίως της θεαματικής τους φύσης (π.χ. χτίσιμο καθηγητικών γραφείων, καταλήψεις συνελεύσεων πρυτανικών αρχών, προπηλακισμοί πανεπιστημιακών, συγκρούσεις μεταξύ των φοιτητών κ.λπ.).
Επειδή η ίδια, ιεραρχικά, πολιτικά, ταξικά, εισοδηματικά, συνδικαλιστικά, χωροθετικά, μορφωτικά και επαγγελματικά είναι εξαιρετικά διχασμένη ή/και κατακερματισμένη, τα βίαια αυτά φαινόμενα μέχρι τώρα δεν δείχνουν να έχουν συνεγείρει την πανεπιστημιακή κοινότητα, πόσο μάλλον την ελληνική κοινωνία. Αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους: φοβισμένες πρυτανικές αρχές, διασπασμένο φοιτητικό κίνημα, κομματικός κορεσμός, δυσπιστία και απάθεια, ατομικισμός, απογοητευμένοι και απέλπιδες πολίτες, λαϊκισμός, ανεύθυνες πολιτικές ηγεσίες στα αρμόδια υπουργεία και ούτω καθ' εξής. Εδώ θέλω να σταθώ επί τροχάδην σε έναν από αυτούς τους λόγους: στη σταδιακή επικράτηση μιας σχεδόν πλήρους αντιστροφής της έννοιας του πανεπιστημιακού ασύλου, που από θεσμός προστασίας, καλλιέργειας και διάδοσης γνώσης, ιδεών και έρευνας προσφέρεται και λειτουργεί ως καταφύγιο παρανομούντων και βιαιοπραγούντων. Αυτή η αντιστροφή προήλθε και από μια φονταμενταλιστική, οιονεί φετιχιστική, προσκόλληση της Αριστεράς στο «άσυλο», η οποία φτάνει στο σημείο να ανέχεται την κατάργησή του στην πράξη στο όνομα της προστασίας του. Προσωπικά, στον ευρύτερο εργασιακό μου χώρο έχω εμπειρία των πολλαπλών αρνητικών συνεπειών της στάσης αυτής, που όταν κάποιος την επισημάνει και της ασκεί κριτική, στην καλύτερη των περιπτώσεων δέχεται από τους υποστηρικτές της τον ψόγο του «αντιδραστικού» ή του φορέα ηθικού πανικού.
Βέβαια, ο καθηγητής Γιάννης Πανούσης προ ολίγων ημερών βίωσε πολύ πιο άμεσα την κατάργηση του ασύλου, όταν εντός πανεπιστημιακού χώρου, κάνοντας διάλεξη για τα δικαιώματα των αποφυλακισμένων, ομάδα «αντιεξουσιαστών» αποπειράθηκε να τον δολοφονήσει καταστρέφοντας κατόπιν τον χώρο -εντευκτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών, ένα κόσμημα αρχιτεκτονικής-, σύμφωνα πάντα με το συνηθισμένο τελετουργικό της μνησίκακης βίας που τους διακατέχει.
Τα τελευταία χρόνια δεν είναι η πρώτη φορά που ασκείται φυσική και λεκτική βία εις βάρος πανεπιστημιακών δασκάλων μέσα στα ίδια τα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Συνήθως τέτοια περιστατικά είτε περνούν στα ψιλά της ειδησεογραφίας είτε συγκεντρώνουν για λίγο την προσοχή των μέσων και της κοινής γνώμης λόγω κυρίως της θεαματικής τους φύσης (π.χ. χτίσιμο καθηγητικών γραφείων, καταλήψεις συνελεύσεων πρυτανικών αρχών, προπηλακισμοί πανεπιστημιακών, συγκρούσεις μεταξύ των φοιτητών κ.λπ.).
Επειδή η ίδια, ιεραρχικά, πολιτικά, ταξικά, εισοδηματικά, συνδικαλιστικά, χωροθετικά, μορφωτικά και επαγγελματικά είναι εξαιρετικά διχασμένη ή/και κατακερματισμένη, τα βίαια αυτά φαινόμενα μέχρι τώρα δεν δείχνουν να έχουν συνεγείρει την πανεπιστημιακή κοινότητα, πόσο μάλλον την ελληνική κοινωνία. Αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους: φοβισμένες πρυτανικές αρχές, διασπασμένο φοιτητικό κίνημα, κομματικός κορεσμός, δυσπιστία και απάθεια, ατομικισμός, απογοητευμένοι και απέλπιδες πολίτες, λαϊκισμός, ανεύθυνες πολιτικές ηγεσίες στα αρμόδια υπουργεία και ούτω καθ' εξής. Εδώ θέλω να σταθώ επί τροχάδην σε έναν από αυτούς τους λόγους: στη σταδιακή επικράτηση μιας σχεδόν πλήρους αντιστροφής της έννοιας του πανεπιστημιακού ασύλου, που από θεσμός προστασίας, καλλιέργειας και διάδοσης γνώσης, ιδεών και έρευνας προσφέρεται και λειτουργεί ως καταφύγιο παρανομούντων και βιαιοπραγούντων. Αυτή η αντιστροφή προήλθε και από μια φονταμενταλιστική, οιονεί φετιχιστική, προσκόλληση της Αριστεράς στο «άσυλο», η οποία φτάνει στο σημείο να ανέχεται την κατάργησή του στην πράξη στο όνομα της προστασίας του. Προσωπικά, στον ευρύτερο εργασιακό μου χώρο έχω εμπειρία των πολλαπλών αρνητικών συνεπειών της στάσης αυτής, που όταν κάποιος την επισημάνει και της ασκεί κριτική, στην καλύτερη των περιπτώσεων δέχεται από τους υποστηρικτές της τον ψόγο του «αντιδραστικού» ή του φορέα ηθικού πανικού.
Βέβαια, ο καθηγητής Γιάννης Πανούσης προ ολίγων ημερών βίωσε πολύ πιο άμεσα την κατάργηση του ασύλου, όταν εντός πανεπιστημιακού χώρου, κάνοντας διάλεξη για τα δικαιώματα των αποφυλακισμένων, ομάδα «αντιεξουσιαστών» αποπειράθηκε να τον δολοφονήσει καταστρέφοντας κατόπιν τον χώρο -εντευκτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών, ένα κόσμημα αρχιτεκτονικής-, σύμφωνα πάντα με το συνηθισμένο τελετουργικό της μνησίκακης βίας που τους διακατέχει.
Μιας βίας η οποία για αρκετές μέρες επικράτησε τον περασμένο Δεκέμβριο, όταν κάποιοι άνθρωποι της διανόησης και της πολιτικής (και δεν ήταν/είναι λίγοι) αδυνατούσαν ή δεν ήθελαν να ξεχωρίσουν τον ακτιβισμό από την καταστροφικότητα, τον σοσιαλισμό από τη βαρβαρότητα, την εξήγηση της εμφάνισης της βίας στον δημόσιο χώρο από την ηθική δικαιολόγησή της. Θεώρησαν έτσι τις ημέρες εκείνες που ακολούθησαν τον φόνο του Αλέξη ως περίπου προεπαναστατική περίοδο, σύμφωνα με τη μαρξιστική - λενινιστική κωδικοποίηση.
Μιας βίας, τέλος, που γοητεύει και θα γοητεύει γιατί λειτουργεί ως άμεση πλην όμως αδιέξοδη εκτόνωση στην αφόρητη πίεση που δέχονται οι νέοι στην Ελλάδα χρόνια τώρα, από το κοινωνικο-οικονομικό και οικογενειακό (κρατικό) σύστημα που μπλοκάρει την προσδοκία κοινωνικής κινητικότητας και διαψεύδει τις ίδιες τις εξαγγελίες του για ισότητα, αξιοκρατία και δικαιοσύνη και αυτονομία, παράγοντας έτσι ανομικά συλλογικά φαινόμενα. Λειτουργεί όμως και ως απάντηση στην απαράδεκτη και συχνά παράνομη βία των κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους.
Αυτή η γοητεία της βίας όμως τρέφεται και από το κοίτασμα των προ- και αντι- δημοκρατικών παραδόσεων της ελληνικής κοινωνίας και ειδικά της ελληνικής Αριστεράς, η οποία από τον Εμφύλιο και μετά (της Μεταπολίτευσης συμπεριλαμβανομένης) ουδέποτε επεξεργάστηκε σε βάθος το ζήτημα της επαναστατικής βίας. Ορισμένοι εκπρόσωποι της Αριστεράς φροντίζουν να επισημαίνουν ότι δεν πρέπει εν γένει και αφηρημένα να καταδικάζουμε τη βία ηθικιστικά, αλλά να τη βλέπουμε στο εκάστοτε κοινωνικό της πλαίσιο. Κι αυτό βέβαια διανθισμένο από το γνωστό «μαιευτικό» τσιτάτο του Ενγκελς: η βία είναι η μαμή της ιστορίας. Αλλη μία φορά ο σκοπός αγιάζει τα μέσα και η σχέση δημόσιας ηθικής και πολιτικής διαρρηγνύεται. Ορισμένες φορές μάλιστα καταδικάζεται η «άλογη» βία, ίσως διότι επιβιώνει ακόμα ένας αναχρονιστικός επαναστατικός ρομαντισμός μιας «έλλογης» ή επιβεβλημένης από τον ρου της ιστορίας βίας, η έκβαση της οποίας βεβαίως πρέπει, ή πιστεύεται πως πρέπει, να είναι με το μέρος μας. Πώς όμως αποφαίνεται κάποιος για το «έλλογο» της πολιτικής βίας πάρεξ εκ των υστέρων, όταν θα έχει κατοχυρώσει την αίγλη του νικητή και εγκαθιδρύσει μιαν άλλη εξουσία, έχοντας πατήσει, κυριολεκτικά και μεταφορικά, επί πτωμάτων; Η εμπειρία των γκουλάγκ, της κινεζικής πολιτιστικής επανάστασης, των ερυθρών Χμερ (για να περιοριστώ σε εκδοχές αριστερής πολιτικής βίας) δεν διδάσκει; Η διάχυτη συμπάθεια στα έργα της «17Ν» παλαιότερα και η επιχειρούμενη σήμερα αποκατάσταση του σταλινισμού από το ΚΚΕ δίνουν, δυστυχώς, την απάντηση. Εύχομαι για την ίδια την Αριστερά να μην είναι και η οριστική.
Φυσικά, ο Γιάννης Πανούσης είναι ένα μέσο για τους εξουσιαστικούς σκοπούς του «αντιεξουσιαστικού» χώρου. Ως δημόσιο πρόσωπο με θεσμική μνήμη, με άποψη για τα δημόσια πράγματα, τα κακώς κείμενα της πολιτικής και ακαδημαϊκής ζωής, αποτέλεσε παραδειγματικό στόχο - άλλωστε η επίθεση που δέχθηκε ήταν (;) η κορύφωση μιας σειράς φραστικών, απειλητικών και εκφοβιστικών ενεργειών και μέσα στον και από τον πανεπιστημιακό-φοιτητικό χώρο, χωρίς να τύχουν κάποιας αξιόλογης καταδίκης. Θα περίμενε κανείς η αιματηρή επίθεση που δέχθηκε να λειτουργήσει όχι μόνο προς όφελος της τρομοκρατικής και ολοκληρωτικής βίας και να γεννήσει έτσι φόβο στους δυνητικούς αποδέκτες της, αλλά και προς τη μεριά της κοινωνίας πολιτών και της ακαδημαϊκής κοινότητας. Να λειτουργήσει, δηλαδή, ως ρηγματικό γεγονός για να πούμε ένα έμπρακτο «όχι» στην κατάλυση του πανεπιστημιακού ασύλου από την εξουσία των «αντιεξουσιαστών», που δεν θα εξαντλείται σε ανθρώπινες αλυσίδες γύρω από τα πανεπιστημιακά κτίρια. Ενα έμπρακτο «όχι» που εκτός από το ελάχιστο (που είναι η αυτονόητη εφαρμογή του νόμου και η κατοχύρωση της σωματικής ακεραιότητας των εργαζομένων στα πανεπιστήμια) θα στοχεύει και στο μέγιστο: στην -μέσα από τον διάλογο, την υπεράσπιση του κριτικού Λόγου και την εμπέδωση δημοκρατικών θεσμικών λειτουργιών- αντιστροφή του κλίματος που ευνοεί την αποδοχή ή έστω την ανοχή της φυσικής και συμβολικής βίας στην κοινωνία και το πανεπιστήμιο. Με υπομονή, ευθύνη, αφοσίωση και εμπιστοσύνη, να υπερασπιστούμε το ανοικτό, δημόσιο και ποιοτικό πανεπιστήμιο τόσο από τον κρατισμό όσο και από τους αυτόκλητους και ημιμαθείς σωτήρες του.
*Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Αυτή η γοητεία της βίας όμως τρέφεται και από το κοίτασμα των προ- και αντι- δημοκρατικών παραδόσεων της ελληνικής κοινωνίας και ειδικά της ελληνικής Αριστεράς, η οποία από τον Εμφύλιο και μετά (της Μεταπολίτευσης συμπεριλαμβανομένης) ουδέποτε επεξεργάστηκε σε βάθος το ζήτημα της επαναστατικής βίας. Ορισμένοι εκπρόσωποι της Αριστεράς φροντίζουν να επισημαίνουν ότι δεν πρέπει εν γένει και αφηρημένα να καταδικάζουμε τη βία ηθικιστικά, αλλά να τη βλέπουμε στο εκάστοτε κοινωνικό της πλαίσιο. Κι αυτό βέβαια διανθισμένο από το γνωστό «μαιευτικό» τσιτάτο του Ενγκελς: η βία είναι η μαμή της ιστορίας. Αλλη μία φορά ο σκοπός αγιάζει τα μέσα και η σχέση δημόσιας ηθικής και πολιτικής διαρρηγνύεται. Ορισμένες φορές μάλιστα καταδικάζεται η «άλογη» βία, ίσως διότι επιβιώνει ακόμα ένας αναχρονιστικός επαναστατικός ρομαντισμός μιας «έλλογης» ή επιβεβλημένης από τον ρου της ιστορίας βίας, η έκβαση της οποίας βεβαίως πρέπει, ή πιστεύεται πως πρέπει, να είναι με το μέρος μας. Πώς όμως αποφαίνεται κάποιος για το «έλλογο» της πολιτικής βίας πάρεξ εκ των υστέρων, όταν θα έχει κατοχυρώσει την αίγλη του νικητή και εγκαθιδρύσει μιαν άλλη εξουσία, έχοντας πατήσει, κυριολεκτικά και μεταφορικά, επί πτωμάτων; Η εμπειρία των γκουλάγκ, της κινεζικής πολιτιστικής επανάστασης, των ερυθρών Χμερ (για να περιοριστώ σε εκδοχές αριστερής πολιτικής βίας) δεν διδάσκει; Η διάχυτη συμπάθεια στα έργα της «17Ν» παλαιότερα και η επιχειρούμενη σήμερα αποκατάσταση του σταλινισμού από το ΚΚΕ δίνουν, δυστυχώς, την απάντηση. Εύχομαι για την ίδια την Αριστερά να μην είναι και η οριστική.
Φυσικά, ο Γιάννης Πανούσης είναι ένα μέσο για τους εξουσιαστικούς σκοπούς του «αντιεξουσιαστικού» χώρου. Ως δημόσιο πρόσωπο με θεσμική μνήμη, με άποψη για τα δημόσια πράγματα, τα κακώς κείμενα της πολιτικής και ακαδημαϊκής ζωής, αποτέλεσε παραδειγματικό στόχο - άλλωστε η επίθεση που δέχθηκε ήταν (;) η κορύφωση μιας σειράς φραστικών, απειλητικών και εκφοβιστικών ενεργειών και μέσα στον και από τον πανεπιστημιακό-φοιτητικό χώρο, χωρίς να τύχουν κάποιας αξιόλογης καταδίκης. Θα περίμενε κανείς η αιματηρή επίθεση που δέχθηκε να λειτουργήσει όχι μόνο προς όφελος της τρομοκρατικής και ολοκληρωτικής βίας και να γεννήσει έτσι φόβο στους δυνητικούς αποδέκτες της, αλλά και προς τη μεριά της κοινωνίας πολιτών και της ακαδημαϊκής κοινότητας. Να λειτουργήσει, δηλαδή, ως ρηγματικό γεγονός για να πούμε ένα έμπρακτο «όχι» στην κατάλυση του πανεπιστημιακού ασύλου από την εξουσία των «αντιεξουσιαστών», που δεν θα εξαντλείται σε ανθρώπινες αλυσίδες γύρω από τα πανεπιστημιακά κτίρια. Ενα έμπρακτο «όχι» που εκτός από το ελάχιστο (που είναι η αυτονόητη εφαρμογή του νόμου και η κατοχύρωση της σωματικής ακεραιότητας των εργαζομένων στα πανεπιστήμια) θα στοχεύει και στο μέγιστο: στην -μέσα από τον διάλογο, την υπεράσπιση του κριτικού Λόγου και την εμπέδωση δημοκρατικών θεσμικών λειτουργιών- αντιστροφή του κλίματος που ευνοεί την αποδοχή ή έστω την ανοχή της φυσικής και συμβολικής βίας στην κοινωνία και το πανεπιστήμιο. Με υπομονή, ευθύνη, αφοσίωση και εμπιστοσύνη, να υπερασπιστούμε το ανοικτό, δημόσιο και ποιοτικό πανεπιστήμιο τόσο από τον κρατισμό όσο και από τους αυτόκλητους και ημιμαθείς σωτήρες του.
*Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
**από την εφημ. "Ελευθεροτυπία" 25.2.09
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου