Γιατί εξεγέρθηκαν οι «κολασμένοι»

ΦΥΛΑΚΕΣ
Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΣΩΤΗΡΧΟΥ*
Η αφίσα δεν ήταν άλλη από αυτήν της ταινίας του Τζιμ Τζάρμους «Στην παγίδα του νόμου». Με τις αναγνωρίσιμες φάτσες των Τζον Λιούρι, Τομ Γουέιτς, Ρομπέρτο Μπενίνι. Στη μια γωνία της έγραφε: «Τους ψεύτικους κρατούμενους πολλοί αγάπησαν. Τους αληθινούς κανείς;». Πάνε ίσως και 20 χρόνια από τότε που οι φωτιές στις ταράτσες των κολαστηρίων που καίγονταν φώτιζαν τα βήματα χιλιάδων πολιτών που πραγματοποιούσαν πορείες αλληλεγγύης με συνθήματα όπως «μπουρλότο και φωτιά σε όλα τα κελιά» και «το πάθος για τη λευτεριά είναι δυνατότερο απ' όλα τα κελιά». Εχουν περάσει σχεδόν 15 χρόνια από τότε που οι κρατούμενοι εξεγείρονταν «ενάντια στους γδάρτες των ονείρων τους».
Σήμερα ζούμε ιστορικές στιγμές. Την πλέον πρωτόγνωρη, συντονισμένη και ειρηνική αγωνιστική κινητοποίηση των κρατουμένων. Στην αποχή από το συσσίτιο συμμετέχουν οι δύο στους τρεις φυλακισμένους. Οκτώ χιλιάδες κρατούμενοι -σε σύνολο 12.000- σπάνε τα τείχη της σιωπής για να φωνάξουν «φτάνει πια». Μια κραυγή από σχεδόν όλες τις φυλακές της χώρας: Κομοτηνή, Διαβατά, Λάρισα, Δομοκός, Γρεβενά, Αμφισσα, Ανήλικοι Βόλου, Κορυδαλλός, Κέρκυρα, Χαλκίδα, Μαλανδρίνο, Ναύπλιο, Πάτρα, Χανιά, Αλικαρνασσός, Νεάπολη Κρήτης, Τρίκαλα, Ιωάννινα, Χίος, Αυλώνα, Γυναικείες Θηβών - Διαβατών - Κορυδαλλού.Αίτημά τους; το αυτονόητο. ΣΕΒΑΣΜΟΣ. Οι συνθήκες κράτησης έχουν περάσει το σημείο της αξιοπρεπούς διαβίωσης προ πολλού. Ο,τι και να πει κανείς για την κατάσταση των φυλακών στη χώρα μας είναι λίγο. Μόνο μία λέξη αποδίδει σε μια πολιτισμένη χώρα αυτά που συμβαίνουν εκεί: ΝΤΡΟΠΗ. Εθνική ντροπή. Ενα αίσθημα που προφανώς απουσιάζει από το σύμπαν των ιθυνόντων του υπουργείου Δικαιοσύνης, που εγκαλείται κυρίως για όσα δεν έχει πράξει όλο αυτό το διάστημα. Καθώς εδώ και χρόνια όλα είναι γνωστά και κανείς δεν δικαιούται να ισχυρίζεται ότι δεν γνωρίζει.Σύσσωμοι οι εθνικοί φορείς, θεσμικοί, επιστημονικοί αλλά και ευρωπαϊκοί, έχουν επανειλημμένως αξιώσει την άμεση λήψη μέτρων.

Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει βομβαρδίσει με σχετικές επερωτήσεις τους ιθύνοντες.Η απαξίωση για το κατ' ευφημισμόν «σωφρονιστικό» μας σύστημα έρχεται διατυπωμένη επισήμως από θεσμικά όργανα, όπως είναι οι ετήσιες εκθέσεις και τα πορίσματα του Συνηγόρου του Πολίτη, αλλά και οι υποδείξεις της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου που μένουν αναπάντητες. Τα χάλια μας τα ξέρουν και στο εξωτερικό: οι εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων τόσο το 2006 όσο και φέτος καυτηριάζουν την επικρατούσα κατάσταση και αποφαίνονται ότι η κράτηση στα σωφρονιστικά μας καταστήματα είναι απάνθρωπη και ταπεινωτική. Ακόμη και οι σχετικές καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου δεν φάνηκε να πτοούν κανέναν: μία απόφαση είχαμε τον περασμένο Ιούνιο (Κοτσάφτης κατά Ελλάδας), σύμφωνα με την οποία υπήρξε συστηματική παραβίαση του δικαιώματος προστασίας της υγείας και της ζωής του κρατουμένου, ενώ σημειωνόταν ότι αυτό συνέβη σε κελί φυλακών όπου ήταν αναγκασμένος να συγκατοικεί με άλλους δέκα κρατουμένους. Πρόκειται για τη δεύτερη καταδίκη μας για την απουσία ενδεδειγμένης ιατρικής συνδρομής σε κρατούμενο, καθώς είχε προηγηθεί το 2006 ακόμη μία (Σερίφης κατά Ελλάδας).

Κοινή συνισταμένη στις καταδίκες; Η ανύπαρκτη ιατροφαρμακευτική υποδομή. Για την Ιστορία, αναφέρουμε ακόμη μία καταδίκη της χώρας μας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για απαξιωτική συμπεριφορά και εξευτελιστική μεταχείριση εις βάρος κρατουμένου των φυλακών τον Απρίλιο του 2001 (Πιρς κατά Ελλάδας).

Οι Δικηγορικοί Σύλλογοι Αθηνών και Θεσσαλονίκης έχουν προ καιρού σημάνει συναγερμό. Οι αναφορές στις εκθέσεις της Διεθνούς Αμνηστίας για τις απαράδεκτες συνθήκες κράτησης στη χώρα μας έχουν πάγιο χαρακτήρα.

Η Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων δεν έχει σταματήσει από την προ διετίας συγκρότησή της να αγωνίζεται για την άρση αυτών των προβλημάτων.«Ριζική αλλαγή του σωφρονιστικού συστήματος», ζήτησε ακόμη και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας πριν από τρεις μέρες.Αν κάποιοι δικαιούνται να μιλούν, είναι αυτοί που κατάφεραν να σταθούν όρθιοι όταν ένα ολόκληρο σύστημα προσπαθεί να τους συνθλίψει. Ο λόγος, στους κρατουμένους. *
Ηταν φυσικό να πυροδοτηθούν διεκδικήσεις
Δημήτρης Χ. Παξινός, πρόεδρος Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών:«Εδώ και πολύ καιρό είχαμε επισημάνει θέματα επείγοντα, όπως τον διαχωρισμό κρατουμένων υπόδικων από τους κατάδικους, ελαφροποινίτες από βαρυποινίτες, τη στελέχωση με προσωπικό του κλειστού θεραπευτικού προγράμματος στον Ελαιώνα Θηβών για τους τοξικομανείς κρατουμένους, τη στελέχωση με ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό των φυλακών Κορυδαλλού (αφού παρατηρείται έλλειψη σε απολύτως απαραίτητους ιατρούς, όπως π.χ. γυναικολόγος στις γυναικείες φυλακές), η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί άμεσα με αποσπάσεις, καθώς και την ανακαίνιση των χώρων υγιεινής των κρατουμένων. »Είχαμε επισημάνει επίσης στον υπουργό Δικαιοσύνης τα θέματα που αφορούν το σωφρονιστικό σύστημα, τονίζοντας σε σχετική ανακοίνωση της Συντονιστικής Επιτροπής ότι "η ηθική της ελεύθερης δημοκρατικής κοινωνίας επιβάλλει να ασκείται το δικαίωμα της συντεταγμένης πολιτείας για στέρηση της ελευθερίας σε βάρος κάποιων συμπολιτών μας με ισορροπία στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προσωπικότητάς τους". Η απάντηση που είχαμε από τη Γενική Διεύθυνση Σωφρονιστικής Πολιτικής του υπουργείου Δικαιοσύνης ήταν, μεταξύ άλλων: "Ο έλεγχος της νομιμότητας στη μεταχείριση των κρατουμένων ασκείται σύμφωνα με τον Σωφρονιστικό Κώδικα από τον αρμόδιο δικαστικό λειτουργό και το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών. Η επίσκεψη αντιπροσωπείας δικηγόρων στα καταστήματα κράτησης είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί προκειμένου να ενημερωθούν από τις Διευθύνσεις των καταστημάτων κράτησης για τη λειτουργία τους, κατόπιν συνεννόησης με τις εν λόγω Διευθύνσεις και σχετική έγκριση της Γενικής Διεύθυνσης Σωφρονιστικής Πολιτικής του υπουργείου Δικαιοσύνης".»

Η απάντηση της Συντονιστικής Επιτροπής στο έγγραφο αυτό, το οποίο επέστρεψε ως απαράδεκτο, υπήρξε αυστηρή, τονίσαμε δε προς το υπουργείο ότι οι δικηγορικοί σύλλογοι δεν αποτελούν "αντιπροσωπείες δικηγόρων" αλλά ΝΠΔΔ με συγκεκριμένο θεσμικό ρόλο, αναπόσπαστα συνδεδεμένο με την απονομή της Δικαιοσύνης, οι δε "επισκέψεις τους" αποβλέπουν σε εκπλήρωση ηθικού καθήκοντος, στο πλαίσιο άσκησης του λειτουργήματός τους.»Γιατί κανένας δεν δικαιούται να παραγνωρίζει ούτε τα ανθρώπινα δικαιώματα ούτε τον θεσμικό ρόλο των φορέων που έχουν ηθικό και νομικό καθήκον για την προάσπισή τους.

Ο χώρος των φυλακών δεν πρέπει να είναι στεγανοποιημένος και αποκλεισμένος, αντιθέτως πρέπει να είναι ανοιχτός και προσβάσιμος σε θεσμικούς φορείς, για τη βελτίωση των συνθηκών και τη δημιουργία των προϋποθέσεων για την ομαλή επανένταξη των αποφυλακισμένων στην κοινωνία.»

Η εμπειρία μας από το πρόγραμμα "Κοινωνία Εντάσσουσα" μας διδάσκει ότι πρέπει τα προγράμματα και οι σχεδιασμοί μέσα στη φυλακή να είναι συνεχείς και να μην έχουν ημερομηνία λήξης. Ενα μόνιμο σχήμα συνεργατικό μεταξύ δικηγορικών συλλόγων, ΚΕΘΕΑ, ΟΚΑΝΑ, ΓΧΑ, 18 Ανω, Συμβούλων ΟΑΕΔ, Ιατρικών Συλλόγων, φορέων εκπαίδευσης κρατουμένων με προγράμματα κατάρτισης μέσα στη φυλακή, με δικηγόρους υπηρεσίας και γιατρούς υπηρεσίας, οι οποίοι θα ενσωματωθούν σιγά σιγά και θα συνεργάζονται με τις ήδη υπάρχουσες δομές και υπηρεσίες στη φυλακή και κυρίως με τις κοινωνικές υπηρεσίες, σε συνδυασμό με τη λειτουργία τού "Επάνοδος" και τη δημιουργία μόνιμων χώρων υποδοχής αποφυλακισμένων σε όλες τις πόλεις, δημιουργεί ένα σύμπλεγμα κράτους, φυλακής, κοινωνικών φορέων, εθελοντών, οι οποίοι θα εργάζονται με την ευθύνη του υπουργείου Δικαιοσύνης, ίσως και του υπουργείου Εργασίας, και στόχο θα έχουν να βοηθήσουν τους κρατουμένους με βάση τις ατομικές εξειδικευμένες ανάγκες τους, οι οποίες θα έχουν εξακριβωθεί επιστημονικά και με βάση τον ατομικό τους φάκελο, να βοηθήσουν τον κάθε κρατούμενο να ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΘΕΙ, να ξέρει πού να απευθυνθεί, πού θα ζητήσει δουλειά, πώς θα τη ζητήσει και εν πάση περιπτώσει να μη νιώθει ότι η ποινική του καταδίκη συνεχίζεται διά βίου».
«Αποτελούν οι περισσότερες φυλακές κοινωνικό πρόγραμμα της δημοκρατίας;» είναι το ερώτημα που απευθύνει ο καθηγητής Ποινικού Δικαιού στο ΑΠΘ Νίκος Παρασκευόπουλος αποκαλύπτοντας τις ευθύνες νομοθετικής, δικαστικής, αλλά και εκτελεστικής εξουσίας για τη σημερινή κρίση στις φυλακές.«Ο υπερπληθυσμός και οι κακές συνθήκες των ελληνικών φυλακών ήταν φυσικό να πυροδοτήσουν αιτήματα και διεκδικήσεις. Οσοι ενδιαφέρονται για αίτια και ευθύνες τα ανακαλύπτουν εύκολα σε όλες τις συντεταγμένες εξουσίες.

Πρώτα στη νομοθετική.

Ο νομοθέτης τα τελευταία χρόνια επιδόθηκε σε μια διαρκή προαγωγή των πλημμελημάτων σε κακουργήματα. Πράξεις μέσης βαρύτητας, που πριν λίγα χρόνια αντιμετωπίζονταν χωρίς εγκλεισμό (αλλά με μετατροπές, αναστολές ποινής κ.λπ.), τώρα οδηγούν στη φυλακή για μακρόχρονη παραμονή.

Η πρόγνωση είναι κακή: στο προσεχές μέλλον αυτή η άκρατη και άκριτη επιβάρυνση θα επιδεινώσει κι άλλο τα πράγματα. Ο νομοθέτης επίσης βαρύνεται με την τελείως άστοχη ρύθμιση για την υπό όρους απόλυση των καταδικασμένων με βάση κακουργήματα περί τα ναρκωτικά. Το ισχύον ειδικά γι' αυτούς χρονικό όριο των τεσσάρων πέμπτων της ποινής υποδηλώνει διάφορα περίεργα: για παράδειγμα, ότι η ανθρωποκτονία, ο βιασμός και τα βασανιστήρια είναι στη συνείδηση του νομοθέτη πράξεις ελαφρότερες, «άξιες» για συντομότερη υπό όρους απόλυση.Σοβαρές ευθύνες έχουν τα δικαστήρια, η ποινική δικαιοσύνη.

Κατά την ισχύουσα νομοθεσία, η εξάρτηση από ναρκωτικά μειώνει την ενοχή των δραστών καθιστώντας τις πράξεις τους πλημμεληματικές και επιτρέποντας την εναλλακτική ή παράλληλη εφαρμογή των θεσμών απεξάρτησης. Σε ελάχιστες όμως, σε σύγκριση με τις συνολικά κρινόμενες, περιπτώσεις αναγνωρίζεται η εξάρτηση αυτή στη δικαστική απόφαση. Δυστυχώς, η νομολογία μένει προσκολλημένη σε μια προφανώς λανθασμένη απόφαση της ολομέλειας του Αρείου Πάγου που προ ετών είχε δεχτεί ότι η εξάρτηση από ναρκωτικά δεν επηρεάζει τον ποινικό χαρακτήρα των κρινόμενων πράξεων. Αυτή η παρά τον νόμο νομολογιακή επιλογή ωθεί στη φυλακή ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων, με προσωρινές κρατήσεις και με επιμήκυνση του χρονικού ορίου για υπό όρους απόλυση, στα τέσσερα πέμπτα της ποινής.

Νίκος Παρασκευόπουλος

Τέλος, η εκτελεστική εξουσία βαρύνεται με τη δημιουργία και ανοχή απαράδεκτων συνθηκών. Ισως μάλιστα να μην είχε φτάσει η κατάσταση στα σημερινά όρια αν το υπουργείο Δικαιοσύνης δεν ασκούσε κατά τα τελευταία χρόνια μια πολιτική αδιαφάνειας. Αν, δηλαδή, δεν απέκλειε συστηματικά την πρόσβαση αρμόδιων φορέων στη φυλακή (επιτροπών προστασίας δικαιωμάτων, Συνηγόρου του Πολίτη, ακόμη και δημοσιογράφων ύστερα από ειδική άδεια), οι οποίοι θα βοηθούσαν στην ανάδειξη των προβλημάτων και στη διαμόρφωση συναινέσεων για βελτιώσεις. Δεν έχει όμως μόνο το υπουργείο Δικαιοσύνης ευθύνες, αφού ήδη και η κατανομή των κονδυλίων του κρατικού προϋπολογισμού προγραμματίζει καθοριστικά τα ελλείμματα των υποδομών.

Γίνεται φανερό ότι οι λύσεις προϋποθέτουν συντονισμένες αλλαγές στα πεδία και των τριών εξουσιών: νομοθεσίας, δικαιοσύνης και διοίκησης. Η έκταση όμως και το πολύπτυχο των αναγκαίων παρεμβάσεων δεν δικαιολογούν καθυστερήσεις, αφού επιστημονικές προτάσεις για διεξόδους έχουν κατατεθεί από καιρό. Το ΚΕΘΕΑ, για παράδειγμα, έχει υποβάλει στο υπουργείο Δικαιοσύνης αιτιολογημένη πρόταση για την αντιμετώπιση των υπερβολών με τα τέσσερα πέμπτα της υπό όρους απόλυσης, καθώς και για διευκόλυνση της εφαρμογής των εναλλακτικών μέτρων για απεξάρτηση στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος.Οι εξαρτημένοι από ναρκωτικά αποτελούν μια πολυπληθή ομάδα (οι ξένοι είναι μια άλλη) που ορίζει τον υπερπληθυσμό της φυλακής.

Η απεξάρτησή τους (όχι βέβαια τα απλά προγράμματα "συντήρησης") οδηγεί κατά τις έρευνες στην οριστική τους απομάκρυνση από τις πιάτσες του εγκλήματος, τη στιγμή που η φυλακή παράγει υποτροπές. Αυτή τη στιγμή οι εξαρτημένοι (μικρο-)διακινητές που έχουν εμπλακεί στο ποινικό σύστημα είναι χιλιάδες. Από μια πλευρά είναι δράστες, από μια άλλη όμως πάσχοντες. Μια μεταρρύθμιση που θα σταθμίσει τις ανάγκες τους για δίκαιη μεταχείριση και θεραπεία θα συμβάλει αποφασιστικά στη μείωση των προβλημάτων.Αντίθετα, ελάχιστη θα είναι η θετική επίδραση του ενδεχόμενου σχεδιασμού νέων φυλακών. Το οικονομικό σύστημα βλέπει πάντοτε ευνοϊκά λύσεις μέσω κατασκευής οικοδομικών έργων· επίσης, πολλοί μπορεί να επαναπαύονται στην προοπτική ή στην ψευδαίσθηση της άνεσης για περισσότερους νέους εγκλεισμούς. Αποτελούν, όμως, οι περισσότερες φυλακές κοινωνικό πρόγραμμα της δημοκρατίας;

Στο πεδίο του σωφρονιστικού συστήματος δεν υπάρχει διέξοδος που να μην προϋποθέτει την προετοιμασία της κοινωνικής επανένταξης. Με την επανένταξη, άλλωστε, δεν σώζονται μόνον οι κρατούμενοι. Διασώζεται και το κοινωνικό περιβάλλον από τις υποτροπές και τις εντάσεις του αποκλεισμού. Ο ανθρωπισμός και η λογική οδηγούν στο ίδιο αυτό απλό συμπέρασμα» *
«Πού θα βρω δουλειά με τη ρετσινιά»
Η Αθηνά από τις φυλακές Ελαιώνα Θηβών από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής είναι ευγενική και συγκρατημένη, παρά το γεγονός ότι έχει τόσα να πει. Κοντεύει η αποφυλάκισή της. Τι αισθάνεται;
*«Περιμένω να βγω και αυτό που κυριαρχεί είναι το αίσθημα του φόβου, παρά το αίσθημα της χαράς. Κοντεύω τέσσερα χρόνια μέσα, δεν ξέρω, μπορεί να έχω ιδρυματοποιηθεί, αλλά φοβάμαι να βγω έξω. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνω, να βρω δουλειά, φαντάζει τεράστιο στα μάτια μου:ούτε για καθαρίστρια δεν πρόκειται να με πάρουν πουθενά.

Πού θα βρω δουλειά έχοντας τη ρετσινιά της φυλακής πάνω μου; Το κράτος που μας βάζει μέσα δήθεν για σωφρονισμό διαπράττει τον μεγαλύτερο κοινωνικό αποκλεισμό: αφού δεν μας δέχεται για δουλειά το κράτος, γιατί να μας πάρει ο ιδιώτης...».

*Το πρώτο πράγμα που μας είπε; «Γιατί δεν μας παίζει η τηλεόραση; Δεν είμαστε θέμα για τις ειδήσεις τους; Μόνον αν τα σπάσουμε θα ασχοληθούν; Είμαστε 12.000 άνθρωποι και όλοι μας υποφέρουμε εδώ μέσα και έχουμε οικογένειες έξω. Υπάρχουν άνθρωποι που είναι πολλά χρόνια μέσα και έχουν μειωθεί οι αντοχές τους. Το 70% των κρατουμένων που είναι τοξικομανείς καίγεται για τα 4/5. Ποιος κρίνει ότι αυτός που είναι για ναρκωτικά είναι περισσότερο κακούργος από μένα που είμαι μέσα για οικονομικό έγκλημα; Πώς φέρονται έτσι σε άρρωστα παιδιά χωρίς να δίνουν καμία εξήγηση;».

*«Δεν υπάρχει εφημερεύων γιατρός και είμαστε σχεδόν 500 άτομα, έγκυοι και 18 μικρά παιδιά και νεογέννητα. Σε μια φυλακή με προδιαγραφές για 300. Στους θαλάμους έχουν βάλει τσόντες κρεβάτια από τον Κορυδαλλό. Νοείται να μην υπάρχει γυναικολόγος σε μια γυναικεία φυλακή; Φάρμακα δεν μας δίνουν, ότι και να πάθουμε ντεπόν...».

*«Ανάμεσά μας υπάρχουν και εντελώς άπορες γυναίκες που δεν έχουν να αγοράσουν τίποτα εντελώς και η υπηρεσία δεν έχει να τους χορηγήσει χαρτί υγείας, ούτε σερβιέτες». *Ο υπουργός είχε δηλώσει ότι στις νέες γυναικείες φυλακές θα έχει μονόκλινα κελιά. Υπάρχουν; «Δεν υπάρχουν κελιά σε καμία από τις πέντε πτέρυγες που είμαστε εμείς συν μία για τις μωρομάνες. Μόνο θάλαμοι. Υπάρχει μόνον ένα μονόκλινο κελί ανά πτέρυγα και επειδή δεν είχαν προβλεφθεί καντίνες χρησιμοποιείται ως τέτοια».*«Μπορεί να έχεις πέντε χρόνια ποινή και να σου ρίξουν άλλα δύο χρόνια πειθαρχικό. Τότε δεν δουλεύεις, δεν παίρνεις άδεια. Ποιοι είναι αυτοί που κρίνουν και σε ξανατιμωρούν και σε κρατούν κι άλλο φυλακή; Είναι παράλογο. Στο πειθαρχικό δεν είναι όπως η ποινή, δεν έχεις δικαίωμα εφετείου...».

*«Η φυλακή δεν είναι αυτό που φαντάζεσαι έξω, ότι μέσα είναι σκληροί άνθρωποι που δεν ενδιαφέρονται για τίποτα: οι περισσότεροι έχουν μια οικογένεια που τους περιμένει και θέλουν να τα αφήσουν όλα πίσω, αναγνωρίζουν τι έχουν κάνει και ζητούν μια ευκαιρία ακόμη. Εδώ συνάντησα γενναιοψυχία, γενναιοδωρία και καλοσύνη από ανθρώπους που δεν το περίμενα...».

*«Ζητούμε από το υπουργείο να μας δώσει μια απάντηση τι μπορεί να ικανοποιήσει και τι όχι και αυτά που δεν μπορεί να μας πει γιατί δεν μπορεί».

*«Μας πάνε νοσοκομείο δεμένες με τις χειροπέδες και βλέπουν οι ασθενείς τα τέρατα να περνούν...». *«Μέσα υπάρχουν γυναίκες με μικροποινές, που δεν έχουν τα λεφτά να εξαγοράσουν την ποινή τους. Δεν καταλαβαίνω γιατί βρίσκονται εδώ, είχαν μια επιχείρηση, έχουν καταστραφεί οικονομικά και τους δίνουν και μια κλοτσιά να μπουν πιο μέσα».*«Ο,τι έχω μάθει για ναρκωτικά το έχω μάθει στη φυλακή. Δεν ήξερα τίποτα έξω. Εδώ έμαθα ότι η πρέζα είναι μπεζ και όχι άσπρη και πότε γίνονται τα νταλαβέρια...».

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
«Μας βλέπουν σαν ζώα»!
*Μαρίνα, Ελαιώνας, Θήβα: «Για ένα λάθος δεν μπορεί να σε καταδικάζουν για όλη σου τη ζωή. Δικαιούμαστε μια δεύτερη ευκαιρία. Θέλουμε να ζητήσουμε συγγνώμη από όλους όσους έχουμε βλάψει. Οσους δεν μπορούν να μας συγχωρήσουν, το καταλαβαίνουμε. Αλλά πάνω απ' όλα είμαστε άνθρωποι, γυναίκες και άντρες, και μετά κρατούμενοι»...*Κωνσταντίνος Κατσούβαλος, βαρυποινίτης, φυλακές Κορυδαλλού: «Ολες οι φυλακές είναι χάλια. Δεν σέβονται τον κρατούμενο. Μας βλέπουν σαν ζώα. Ρίχνουν πειθαρχικά με το παραμικρό. Ζούμε εδώ πάνω από 2.600 κρατούμενοι σε φυλακές για 650. Ο ένας κοιμάται πάνω στον άλλο. Στοιβαγμένοι. Σε κελιά του ενός στριμώχνονται τέσσερα και πέντε άτομα».

*Ηλίας Λυρίτης, για τις φυλακές Κέρκυρας: «Είναι τελείως ακατάλληλες. Συνέχεια πλημμυρίζουν τα κελιά μας. Η υγρασία έχει διαποτίσει όλο μας το σώμα. Συνέχεια τρέχουν τα νερά και αυτοί βάζουν ένα μπάλωμα και μετά πλημμυρίζουμε πάλι. Χάλια υποδομή. Η κατάσταση είναι τελείως απελπιστική».

*Νικόλαος Τριανταφύλλου, Αλικαρνασσός: «Μας έχουν σαν τα ποντίκια. Στα κελιά, στα κλουβάκια των μεταγωγών. Πάμε να δικαστούμε και μας εξοντώνουν. Ρίχνουν τις ισόβιες από το πουθενά, λες και μοιράζουν σουβλάκια. Να τιμωρούμαστε, αλλά όχι και να μας παίρνουν το κεφάλι».*Γεώργιος Μουσταφάς, 45 χρόνων σήμερα, μπαινοβγαίνει στις φυλακές από ανήλικος: «Δεν είναι συνθήκες αυτές αλλά βασανιστήριο. Μπαίνεις λογικός και γίνεσαι τρελός. Δεν μπορείς να φανταστείς σε τι συνθήκες ζούμε, μέσα στη βρώμα και στις αρρώστιες και δεν έχουμε γιατρό...».

*Παναγιώτης Γεωργιάδης, Κορυδαλλός: «Είναι απαράδεκτο αυτό που ζούμε, δεν αξίζει σε ανθρώπους. Και οι υπουργοί μάς εμπαίζουν, το μόνο που μας λένε είναι ότι θα κατασκευάσουν και νέες φυλακές. Για να κλείσουν κι άλλους μέσα. Μας πουλάνε αποσυμφόρηση χρόνια τώρα και μας εξοντώνουν μέσα στα κολαστήρια σε αυτές τις φρικτές συνθήκες. Δεν μας στερούν μόνο την ελευθερία μας αλλά κάθε αξιοπρέπεια, γιατί η ζωή εδώ είναι καθημερινό βασανιστήριο. Στα Ιωάννινα, στην Αμφισσα, στην Αλικαρνασσό οι άνθρωποι δεν χωράνε, κοιμούνται κάτω στο τσιμέντο...».

Διαβατά*Διαβατά Θεσσαλονίκης. Γυναικείο παράρτημα. Από τις 32 κρατούμενες, οι 27-28 είναι μέσα για ναρκωτικά. Ζουν σε θαλάμους 8-16 ατόμων χωρίς κομοδίνο, ούτε καν ντουλάπα. Με ένα μικρό μπάνιο: εκεί πλένουν ρούχα αλλά και πιάτα. «Για να πάρουμε μια χλωρίνη να καθαρίσουμε γίνεται καβγάς». Κοινό παράπονο, η συμπεριφορά των υπαλλήλων: «Συμπεριφορά που σε κάνει να αναρωτιέσαι ποιοι είναι περισσότερο παράνομοι, οι κρατούμενοι ή οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι;».

Γιατί; «Από τη μια, είναι η προκλητική τους συμπεριφορά. Δεν μας δίνουν άδειες με πρόφαση τα πειθαρχικά, που δίνονται ανεξέλεγκτα και λίγο-πολύ όλοι έχουμε: δεν είναι εύκολη η συμβίωση σε αυτές τις συνθήκες. Ακόμη και όσοι δεν έχουν πειθαρχικό, αντιμετωπίζονται επιλεκτικά. Τα πειθαρχικά όμως είναι ανασταλτικός παράγοντας για την υφ' όρων απόλυση, είναι τιμωρία, σου στερούν το επισκεπτήριο και την αλληλογραφία, τα ευεργετικά ημερομίσθια κι από πάνω επιβαρύνεσαι με επιπλέον ποινή».«Δεν μας αφήνουν να έχουμε ούτε μια αξιοπρεπή εμφάνιση. Μας πέφτουν τα μαλλιά, έχουμε πάθει ξηροδερμία και δεν μας αφήνουν να έχουμε ένα γαλάκτωμα ή μια κρέμα».

*Μαριάνθη: «Στις αρχές του χρόνου πέθανε μια νέα γυναίκα στην απομόνωση του Κορυδαλλού από στερητικά. Πληρώνουμε τα ναρκωτικά με την ίδια μας τη ζωή. Τρώμε ποινές ισοβίων. Πρόσφατα στα Χανιά μια κοπέλα έφαγε ισόβια με 13 γραμμάρια ηρωίνης, κι ας ήταν τοξικομανής. Εξοργίζεσαι, είναι πέρα από κάθε φαντασία. Μετά, για να βγούμε έξω μας αντιμετωπίζουν αλλιώς: πρέπει να εκτίσουμε τα 4/5 και όχι τα 3/5 ποινής. Ζητούμε να σταματήσει αυτός ο διαχωρισμός.

Μας πάνε όλους με την κατηγορία της εμπορίας και της υποτροπής που επιφέρουν μεγαλύτερες ποινές, καθείρξεις. Από μόνο του δεν στέκει: είναι δυνατόν να είσαι εξαρτημένος και να μην είσαι υπότροπος; Μπαίνεις φυλακή και σταδιακά η ζωή σου λεηλατείται από τις δικαστικές αρχές: φυλακή ξανά και ξανά...». Περιγράφει με τρόμο τη μεταγωγή που την περιμένει για ένα δικαστήριο.

*Κατερίνα: «Οι περισσότεροι δικαστές λαμβάνουν υπ' όψιν τους τις καταθέσεις των αστυνομικών της δίωξης, δηλαδή σε δικάζει η δίωξη και απλά το δικαστήριο εγκρίνει την ποινή. Δέχεται ό,τι πει η Αστυνομία. Ο χρήστης γίνεται αναγκαστικά μικροδιακινητής για να προμηθευτεί την πανάκριβη δόση του και από τα δικαστήρια δικάζεται σαν έμπορος. Γεμίζουν τις φυλακές χρήστες και ποιο το αποτέλεσμα; Τι άλλο είναι αυτό από μια καλοστημένη επιχείρηση, από την οποία κερδίζουν όλοι, εκτός από τον χρήστη που του καταστρέφουν τη ζωή;».

Τι ζητούν οι φυλακισμένοι
«Οχι στις νέες πανοπτικές φυλακές, που χτίζονται απομονωμένες μακριά από τον ιστό της πόλης», αναφέρουν στα αιτήματά τους οι κρατούμενοι. Ζητούν:

*Κατάργηση των πειθαρχικών ποινών.

*Μείωση του ορίου έκτισης ποινής για υφ' όρων απόλυση.

*Μείωση κατά 3 έτη όλων των ποινών, για να διευκολυνθεί η αποσυμφόρηση.

*Κατάργηση των φυλακών ανηλίκων.

*Μείωση ελάχιστων ορίων έκτισης ποινής.

*Χορήγηση αδειών, αναστολών και ευεργετημάτων χωρίς διακρίσεις και αύξηση στις ημέρες αδειών. *Να σταματήσει η κατάχρηση του μέτρου της προφυλάκισης. Μείωση του ορίου της. *Να σταματήσουν οι εξοντωτικές ποινές.

*24ωρη ιατρική κάλυψη. Αμεση ένταξη του Νοσοκομείου και του Ψυχιατρείου των φυλακών στο ΕΣΥ, πρόβλεψη πτερύγων για τις γυναίκες και τους ανήλικους, που τώρα δεν υπάρχουν. Αμεση μεταφορά των ασθενών σε δημόσια νοσοκομεία, με ασθενοφόρα και όχι κλούβες, επέκταση των θεραπευτικών προγραμμάτων σε όλες τις φυλακές.

*Δημιουργία και βελτίωση των χώρων υγιεινής. *Εργασία και πρόσβαση σε δημιουργικές δραστηριότητες για όλους και όλες.

*Κατάργηση του άβατου των φυλακών και ελεύθερη διακίνηση εντύπων.

*Θέσπιση εναλλακτικών μορφών κράτησης. *Διεύρυνση του θεσμού του ελεύθερου επισκεπτηρίου σε ανθρώπινες συνθήκες. *Δικαίωμα στους αλλοδαπούς κρατουμένους που το επιθυμούν να εκτίσουν την ποινή τους στη χώρα καταγωγής. *Εξανθρωπισμό των μεταγωγών.

Οκτώ μήνες υποσχέσεις
Με ταραχές ξεκίνησε το 2008 για τις φυλακές: απανωτοί θάνατοι και αυτοκτονίες ακόμη και στην απομόνωση, αποχές συσσιτίου και ξεσηκωμοί για το στοίβαγμα, απεργίες πείνας για τη μη χορήγηση αδειών, καταγγελίες ακόμη και για βασανιστήρια, διεθνές κράξιμο από μία ακόμη ευρωκαταδίκη για ανεπαρκή ιατρική περίθαλψη και μία έκθεση από το Συμβούλιο της Ευρώπης που περιγράφει το ελληνικό Γκουαντάναμο. Τι έπραξε η κυβέρνηση;

Ελαβε... εισπρακτικά μέτρα. Οχι, δεν πρόκειται για ανέκδοτο, πράγματι χαράτσωσε τους κρατουμένους: τον περασμένο Ιούνιο, πήρε μια -διυπουργική μάλιστα- απόφαση, διπλασιάζοντας το αντίτιμο για τη μετατροπή και εξαγορά των μικροποινών από 300 ευρώ που ήταν ο μήνας σε 600! Α, άνοιξε και μια καινούργια φυλακή για τις γυναίκες. Απομακρυσμένη στη Θήβα.

Ο υπουργός δεν χρειάζεται να μελετήσει τίποτα, υπεκφεύγοντας με ανακοινώσεις που θυμίζουν προσκλητήρια κατασκευαστικών εταιρειών αφού αναφέρονται στο κτιριακό πρόγραμμα κατασκευής, επέκτασης και ανακαίνισης των σωφρονιστικών καταστημάτων της χώρας. Πιστεύει κανείς ότι το χτίσιμο νέων φυλακών σημαίνει κάτι άλλο πέρα από περισσότερους κρατουμένους;

Τα μέτρα όφειλε να τα έχει λάβει εδώ και καιρό. Αλλωστε οκτώ μήνες πριν υποσχόταν: «Εχοντας επίγνωση των εκρηκτικών προβλημάτων που έχουν συσσωρευθεί στο σωφρονιστικό σύστημα, ο υπουργός έκρινε ότι πρέπει να παρέμβει άμεσα, με μια σειρά μέτρων που θα "ανακουφίζουν", έστω προσωρινά, την κατάσταση» - συνέντευξή του στην «Κ.Ε.», 22/3/08. Δεν είναι απορίας άξιο λοιπόν πώς φτάσαμε ώς εδώ. Απορίας άξιο είναι το ότι δεν έχουν ακόμη αρχίσει οι ριζικές αλλαγές στο σωφρονιστικό σύστημα.

* Η ασκούμενη πολιτική θα γεμίσει και νέες φυλακές
Κωστής Παπαϊωάννου, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου:«Αποτελεί αναντίρρητη πραγματικότητα πως όλοι οι εθνικοί και διεθνείς διακυβερνητικοί θεσμικοί φορείς και οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί προστασίας των δικαιωμάτων επικρίνουν με σφοδρότητα την Ελλάδα για την κατάσταση που επικρατεί στις φυλακές και την όλη λειτουργία του σωφρονιστικού της συστήματος. Ολοι αυτοί οι φορείς στηλιτεύουν, επίσης, την εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης και διοίκησης μη συμμόρφωση προς τις συστάσεις τους.

Ευλόγως, λοιπόν, ο κορμός των αρνητικών παρατηρήσεων και διαπιστώσεων των παραπάνω συμπίπτει με μεγάλο μέρος των διεκδικήσεων που διατυπώνουν οι κρατούμενοι στη νέα, γενικευμένη κινητοποίηση που μόλις άρχισε. Αποτελεί, επίσης, αναντίρρητη πραγματικότητα ότι τα δικαιώματα των κρατουμένων παραμένουν πολύ περισσότερο "υπό σκιάν" διεθνώς σε σχέση με αυτά άλλων ευάλωτων ομάδων. Ισως αυτός είναι ο λόγος που η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αποφάσισε να θέσει την αξιοπρέπεια των κρατουμένων στο επίκεντρο των εκδηλώσεων για τη φετινή 60ή επέτειο της Οικουμενικής Διακήρυξης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Ετσι, λοιπόν, η ΕΕΔΑ θα αφιερώσει τη δική της μεγάλη επετειακή εκδήλωση στις συνθήκες κράτησης και τα δικαιώματα των κρατουμένων στη χώρα μας. Εκεί θα συζητηθούν με εκπροσώπους κυβερνητικών, ακαδημαϊκών και δικαιωματικών φορέων οι πρόσφατες αναλυτικές της προτάσεις για το ζήτημα, οι οποίες, δυστυχώς, δεν έτυχαν απάντησης από το υπουργείο Δικαιοσύνης: η ανάγκη άμεσης άρσης του αβάτου των φυλακών για ανεξάρτητους θεσμικούς εποπτικούς φορείς, η συμμόρφωση προς τις συστάσεις των διεθνών οργάνων, η αντιμετώπιση της ατιμωρησίας των ενόχων για κακομεταχείριση στις φυλακές, η δημιουργία των δομών που θα επιτρέψουν την πλήρη εφαρμογή της πληθώρας ανενεργών διατάξεων του Σωφρονιστικού Κώδικα και η εφαρμογή των ευεργετικών ή εναλλακτικών μέτρων και ποινών που προβλέπονται από τη νομοθεσία και εμπνέουν στον κρατούμενο την προσδοκία της ελευθερίας, η μεγαλύτερη δυνατή φειδώ στη χρήση του μέτρου της προσωρινής κράτησης, ο τολμηρός και ψύχραιμος αναστοχασμός του όλου πλαισίου καταπολέμησης των ναρκωτικών και των αδικημάτων που σχετίζονται με αυτά, η αποτελεσματική λειτουργία του ΝΠΙΔ "Επάνοδος", αρμόδιου για την κομβικής σημασίας μετασωφρονιστική μέριμνα. Δηλαδή, όλα αυτά που σηματοδοτούν το ότι ο δρόμος για μια "καλύτερη" φυλακή περνά υποχρεωτικά μέσα από μια γενναία πολιτική "λιγότερης" φυλακής.

Είναι, εξάλλου, βέβαιο πως όσες φυλακές και αν κατασκευαστούν δεν θα λυθεί το πρόβλημα του υπερπληθυσμού αφού η ασκούμενη πολιτική θα τις γεμίσει ταχύτατα.Η πολιτεία οφείλει να αποδείξει ότι αναγνωρίζει το πρόβλημα και δεν αποδέχεται τη σημερινή κατάσταση των φυλακών ως ακλόνητη ή νομοτελειακή πραγματικότητα. Στην κατεύθυνση αυτή δεν χωρεί καμία καθυστέρηση».

Τέσσερις θάνατοι κάθε μήνα
Επίσημα στοιχεία του εγκλήματος στις 3/11/2008, ημέρα που ξεκίνησε η αποχή συσσιτίου στις φυλακές:* Τέσσερις κρατούμενοι τον μήνα πέθαναν φέτος στα χέρια του κράτους: 40 συνολικά μέχρι σήμερα, εκ των οποίων 6 αυτοκτόνησαν και 19 πέθαναν σε νοσοκομείο.

* Από το 1998 έχουν πεθάνει συνολικά 417 άνθρωποι στις φυλακές της χώρας.

* Η χώρα μας ξεπερνά το φράγμα του ενός κρατουμένου ανά χίλιους κατοίκους.

* 12.192 κρατούμενοι σε 30 φυλακές χωρητικότητας 8.243.

* Η πληρότητα αγγίζει το 148%-147,9% για την ακρίβεια. * 3.500 κρατούμενοι είναι μέσα χωρίς δίκη, προφυλακισμένοι, ποσοστό 28,7%, περισσότεροι από έναν στους τέσσερις.

* Σχεδόν οι μισοί, το 45% των κρατουμένων, δηλαδή 5.500, είναι αλλοδαποί. Στον γενικό πληθυσμό δεν ξεπερνάνε το 10%.

* Οι δύο στους πέντε κρατουμένους (δηλαδή το 41% ή 5.000 άτομα) είναι μέσα για ναρκωτικά. Οι περισσότεροι ναρκομανείς όμως είναι μέσα για άλλα αδικήματα - κλοπές, ληστείες κ.λπ.

Απορρίπτουν χωρίς αιτιολογίες
Ανδρέας Τάκης, βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου:«Με εξαίρεση τα αιτήματα των κρατουμένων που αφορούν θεσμικά μέτρα και βρίσκονται εκτός αρμοδιότητάς του να τα εξετάσει, ο Συνήγορος έχει κατ' επανάληψη ασχοληθεί με όλα τα υπόλοιπα καθώς άπτονται υποθέσεων που έχει διερευνήσει μετά από δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, αναφορές κρατουμένων και έχει εκφράσει στο υπουργείο τις απόψεις του. Κεντρική θέση έχει το ζήτημα της διαδικασίας χορήγησης αδειών στους κρατουμένους, καθώς και σειρά από άλλες διαδικασίες με τις οποίες εξετάζονται και απορρίπτονται τα αιτήματα των κρατουμένων, όπως είναι αιτήματα υπαγωγής σε προγράμματα, μεταγωγές σε άλλα σωφρονιστικά καταστήματα, ζητήματα επιβολής πειθαρχικών ποινών και δυνατότητας επισκεπτηρίων κ.ά.

Κοινή συνισταμένη όλων των ζητημάτων που προέκυψαν από τις παραπάνω αναφορές είναι η εξαιρετικά συνήθης πλήρης απουσία της ειδικής αιτιολογίας που απαιτεί ο νόμος. Γεγονός που υποδηλώνει δύο πράγματα. Πρώτον, ότι οι ίδιοι οι κρατούμενοι αποκομίζουν την εντύπωση ότι δεν λαμβάνονται υπ' όψιν ως πρόσωπα που αξίζει να τους εξηγήσεις γιατί τους αρνείσαι αυτό που θέλουν. Δεύτερον, με την αναιτιολόγητη απόρριψη δημιουργείται η αίσθηση της αδιαφάνειας και ακόμη χειρότερα η εντύπωση ότι μπορεί να υποκρύπτεται αυθαιρεσία, ενδεχομένως δε και διαφθορά».
Καταλυτικές οι επιπτώσεις στη φυσική και ψυχική υγεία
Ποιες είναι οι επιπτώσεις της φυλάκισης; Η στέρηση της ελευθερίας και ο παρατεταμένος εγκλεισμός επιδρούν καταλυτικά στη φυσική και ψυχική υγεία του ανθρώπου-κρατουμένου, μας θυμίζει η Αφροδίτη Κουκουτσάκη, επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου: *«Μια διάσταση της συζήτησης περί φυλακής, της οποίας η σημασία αναδεικνύεται τις τελευταίες δεκαετίες του "μεγάλου εγκλεισμού", είναι αυτό που θα όριζα ως μεταμορφώσεις του έγκλειστου σώματος. Το 1876, ο Cesare Lombroso εξέδιδε τη ναυαρχίδα της Εγκληματολογίας ως επιστημονικού κλάδου, το έργο του "Ο Εγκληματίας άνθρωπος", απεικονίζοντας τα σωματικά χαρακτηριστικά του "γεννημένου εγκληματία". Κύλησε πολύ νερό στ' αυλάκι, αλλά ποτέ δεν δόθηκε ανάλογη σημασία στα σωματικά χαρακτηριστικά του έγκλειστου ανθρώπου, όχι ως προϋπόθεση αλλά ως συνέπεια του εγκλεισμού. Ο Γάλλος γιατρός φυλακών Daniel Gonin περιγράφει: περίπου το ένα τέταρτο αυτών που μπαίνουν φυλακή, από τις πρώτες κιόλας μέρες υποφέρει από ιλίγγους· η όσφρηση, αρχικά, παρουσιάζει σύγχυση και στη συνέχεια εκμηδενίζεται στο 30% των φυλακισμένων· τους τέσσερις πρώτους μήνες, το ένα τρίτο αυτών που έρχονται από την κατάσταση ελευθερίας παρουσιάζει επιδείνωση της όρασης και, με τον καιρό, μετατρέπονται σε "μυωπικές σκιές" διότι το βλέμμα χάνει προοδευτικά τη λειτουργία υποστήριξης του λόγου, το μάτι δεν συντονίζεται πια με το στόμα· το 60% των εγκλείστων, τους πρώτους οκτώ μήνες, πάσχει από διαταραχές της ακοής λόγω ενοχλητικής υπερευαισθησίας· το 60%, από τις πρώτες κιόλας μέρες, πάσχει από μια αίσθηση "ατονίας"· το 28% υποφέρει από αίσθηση κρύου ακόμη και τους καλοκαιρινούς μήνες. Αλλες παθήσεις που εμφανίζονται σε υψηλά ποσοστά στον έγκλειστο πληθυσμό είναι: οδοντική, δερματολογική και πεπτική, ενώ οι ενοχλήσεις του πεπτικού συστήματος συνοδεύονται, κατά την εξέλιξή τους, από ενοχλήσεις των αναπνευστικών οδών.

Την εικόνα συμπληρώνουν οι αυξημένες πιθανότητες αυτοκτονίας, εκδήλωσης ψυχιατρικών διαταραχών, τα μεγάλα ποσοστά μόλυνσης από λοιμώδεις ασθένειες ή από τον ιό του AIDS κ.λπ. [βλ. Μ. Pavarini, «Ο μύθος της "σωφρονιστικής" λύτρωσης», στο Α. Κουκουτσάκη, «Εικόνες εγκλήματος»].

Προφανές αποτέλεσμα, η δραστική μείωση της πρόγνωσης επιβίωσης για όσους βρέθηκαν πίσω από τα σίδερα για μέσο ή μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτή η σωματική οδύνη, το μεσαιωνικό στίγμα το οποίο εναποθέτει η φυλακή στο κορμί του κατάδικου, δεν προβλέπεται από κανένα νόμο αλλά και κανένας νόμος δεν μπορεί να τη θεραπεύσει».
*από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 08/11/2008