Για πρώτη φορά γίνεται προσιτό στο ευρύ κοινό το έργο δύο πρωτοπόρων Ελλήνων τυπογράφων, εκδοτών και δημοσιογράφων -των αδελφών Μαρκίδων Πούλιου- χάρη στην έκθεση ντοκουμέντων που οργανώνει το Μορφωτικό Ίδρυμα της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Μακεδονίας-Θράκης (ΕΣΗΕΜ-Θ), την οποία εγκαινίασε το Σάββατο 27 Οκτωβρίου 2007 ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας.
Κείμενο Ελένη Ανδρικοπούλου
Η πρώτη ευρωπαϊκή εφημερίδα κυκλοφόρησε ως διμηνιαία έκδοση το 1605 στην Αμβέρσα και η φερόμενη ως πρώτη ημερήσια το 1660 στη Λειψία, αν και η λέξη “εφημερίδα”, με την έννοια του τακτικού ενημερωτικού εντύπου, συναντάται για πρώτη φορά στην ιστοριογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος -κατά τη διάρκεια της δωδεκάχρονης εκστρατείας του- είχε οργανώσει μια υπηρεσία που ετοίμαζε καθημερινά τις “Βασίλειες Εφημερίδες”, ένα ενημερωτικό έντυπο που αναφερόταν στις πολεμικές επιχειρήσεις ενώ κατέγραφε και τις επίσημες πράξεις, τα οικονομικά και άλλα σημαντικά γεγονότα καθώς και την καθημερινή ζωή στο κράτος του Αλεξάνδρου.
Κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα, όμως, ο ελληνισμός -υποτελής στην Οθωμανική αυτοκρατορία- δεν είχε συγκροτήσει ακόμη κράτος, κι έτσι η πρώτη νεοελληνική εφημερίδα κυκλοφόρησε σε μία από τις πόλεις με πολυπληθή ελληνική κοινότητα, τη Βιέννη. Εκεί δεν είχαν δημιουργηθεί τυπογραφεία ελληνικής ιδιοκτησίας, όπως είχε συμβεί στη Βενετία, εντούτοις είχαν αναπτυχθεί ελληνικές εκδοτικές επιχειρήσεις, ιδιαιτέρως μετά το διάταγμα του αυτοκράτορα Ιωσήφ Βʼ με το οποίο επιτράπηκε ελεύθερη κυκλοφορία βιβλίων στα εδάφη της επικράτειάς του.
Η ΠΡΩΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ
Στα τέλη του 18ου αιώνα, μετά την απόφαση της αυστριακής διοίκησης να επιτρέψει την έκδοση εφημερίδων “εις όλας τας γλώσσας των εθνοτήτων που διαμένουν εις τας καισαροβασιλικάς χώρας”, άρχισαν να υποβάλλονται αλλεπάλληλες αιτήσεις που ζητούσαν την άδεια για την έκδοση ελληνικών εφημερίδων. Η πρώτη άδεια δόθηκε στον Ζακυνθινό λόγιο, εκδότη και τυπογράφο Γεώργιο Βενδότη, η εφημερίδα του οποίου κυκλοφόρησε μόλις για ένα δίμηνο, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1784. Από την εφημερίδα αυτή, η κυκλοφορία της οποίας διακόπηκε έπειτα από πιέσεις του σουλτάνου προς τις αυστριακές αρχές, δεν έχει διασωθεί κανένα τεύχος ενώ παραμένει άγνωστος και ο τίτλος της. Η επόμενη άδεια δόθηκε το 1789 στον Δημήτριο Θεοχαρίδη, που όμως δεν εξέδωσε τελικά εφημερίδα παρότι την είχε προαναγγείλει, και έτσι -με τη σύμφωνη γνώμη του- τον Οκτώβριο του 1790 δόθηκε στον Πούλιο Μαρκίδη Πούλιου από τη Σιάτιστα της Μακεδονίας η άδεια για την έκδοση τριών εφημερίδων στην ελληνική, την ιλλυρική (δηλαδή τη σερβική) και τη γερμανική γλώσσα.
Ο Πούλιος και ο αδελφός του Γεώργιος είχαν ακολουθήσει το 1776 τον πατέρα τους, Μάρκο Πούλιο, που ήταν ήδη εγκατεστημένος στη Βιέννη. Εκεί μορφώθηκαν και εργάστηκαν, ο Πούλιος ως εφοριακός υπάλληλος και ο Γεώργιος ως “εμπορομεσίτης ανατολικών ειδών”. Από το 1790 στράφηκαν στην τυπογραφία και εργάστηκαν στο τυπογραφείο του Ιωσήφ Μπαουμάιστερ, το οποίο ανέλαβαν από το 1792 έως το 1797. Ως εμπορικό σήμα των εκδόσεών τους καθιέρωσαν την επωνυμία “Μαρκίδες Πούλιου”, δηλαδή οι γιοι του Μάρκου Πούλιου. Η “Εφημερίς” των δύο αδελφών πρωτοκυκλοφόρησε την 31η Δεκεμβρίου του 1790 και συνέχισε να κυκλοφορεί για επτά χρόνια δύο φορές την εβδομάδα, κάθε Τρίτη και Παρασκευή. Την πρώτη χρονιά ήταν τετρασέλιδη, διαστάσεων μικρού βιβλίου (22x17 εκ.), ενώ από τον δεύτερο χρόνο οι διαστάσεις της έγιναν μικρότερες (17x11 εκ.) αλλά αυξήθηκαν οι σελίδες της σε 8, 12 ή 16 ανάλογα με την ύλη.
ΣΥΝΟΔΟΙΠΟΡΟΙ ΤΟΥ ΡΗΓΑ
"Η Εφημερίς" των Μαρκίδων Πούλιου αποτελεί το πρώτο κεφάλαιο στην ιστορία του ελληνικού Τύπου, σταθμό και αφετηρία στην ανοδική πορεία του υπόδουλου γένους, συνάμα όμως και πολύτιμη ιστορική πηγή για τη μελέτη της χρονικής περιόδου που εκπροσωπεί” σημειώνει ο ιστορικός Λέανδρος Βρανούσης, ο οποίος μελέτησε την “Εφημερίδα” και συνέλεξε σε ένα corpus -σε φωτοχημική αναπαραγωγή- και τα 518 φύλλα που σώζονται σε διάφορες βιβλιοθήκες. Λείπουν εντελώς τα φύλλα της δεκαετίας 1795-97, που κανένα τους δεν έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα.
Από τα πρώτα φύλλα της η “Εφημερίς” δημοσίευε σε συνέχειες τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όπως τα διατύπωσε η Γαλλική Επανάσταση, ενώ παράλληλα τα δύο αδέλφια τύπωναν και βιβλία που κινούνταν κυρίως στον χώρο του διαφωτισμού. Στο τυπογραφείο τους τύπωσε και το “Σχολείον των ντελικάτων εραστών” ο Ρήγας Βελεστινλής, ο οποίος στο διάστημα 1796-97 είχε μόνιμο καθημερινό “στέκι” τα γραφεία της “Εφημερίδος”, καθώς οι Μαρκίδες Πούλιου είχαν αναλάβει την κεντρική πώληση και διακίνηση των χαρτών του Ρήγα.
Ο επισκέπτης της έκθεσης θα δει τη Χάρτα του Ρήγα, ένα από τα λίγα αντίτυπα που σώζονται στη βιβλιοθήκη της Κοζάνης, η οποία διαθέτει επίσης και δύο τόμους της “Εφημερίδος”. Θα υπάρχει ακόμη το corpus που επιμελήθηκε ο Λέανδρος Βρανούσης, βιβλία των εκδόσεών τους καθώς και έγγραφα από τα κρατικά και δημοτικά αρχεία της Βιέννης, μεταξύ των οποίων και ορισμένα που μαρτυρούν τις πιέσεις που ασκούσε η Υψηλή Πύλη όχι μόνο για το κλείσιμο της “Εφημερίδος” αλλά και για τη σύλληψη των αδελφών Πούλιου. Η εφημερίδα έκλεισε το 1797 μετά τη σύλληψη του Ρήγα αλλά και του Γεώργιου, που βρισκόταν στο τυπογραφείο, ενώ ο αδελφός του απουσίαζε στο εξωτερικό. Ως Αυστριακοί πολίτες απέφυγαν τη μοίρα του Ρήγα αλλά εξορίστηκαν. Τελικά ο μεν Γεώργιος κατέληξε στη Νυρεμβέργη, όπου πέθανε το 1830 έχοντας προλάβει να δει την ελληνική επανάσταση, ενώ για τον Πούλιο, που κατέληξε στη Βενετία, δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία για την τελευταία φάση της ζωής του.
ΕΚΘΕΣΗ
ΜΑΡΚΙΔΕΣ ΠΟΥΛΙΟΥ. ΟΙ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ
ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΣΗΕΜ-Θ (ΜΟΡΓΚΕΝΤΑΟΥ 1)
ΕΩΣ 31.12.07
ΔΕΥΤΕΡΑ - ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
10 π.μ.-11 μ.μ. και 5-8 μ.μ.
ΗΜΕΡΙΔΑ
ΟΙ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ ΕΚΔΟΤΕΣ ΜΑΡΚΙΔΕΣ ΠΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ
ΚΤΙΡΙΟ ΕΣΗΕΜ-Θ (ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΚΑΛΛΑΡΗ 5)
ΣΑΒΒΑΤΟ 10.11.07, 9.30 π.μ. - 2.30 μ.μ.
*από την εφημεριδα "ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου