Του Βασίλη ΠΛΑΤΑΝΟΥ
Πολύ κοντά στην Αθηναϊκή Ακρόπολη και στον Παρθενώνα, πριν από 2.500 χρόνια και ώς τον 12ο αιώνα μ.Χ. ζούσαν οι Αθηναίοι, όπως και σήμερα, αλλά πιο οργανωμένοι στον χώρο που κατοικούσανε, με τα σπίτια, τα εργαστήρια, τα καταστήματα, τα λουτρά, τα πηγάδια, τα μαγειριά, το νεκροταφείο τους, στο οικοδομικό τετράγωνο Μακρυγιάννη, όπου οικοδομήθηκε το Νέο Μουσείο Ακρόπολης. Καθώς μας πληροφορεί ο πρόεδρος του Οργανισμού Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρόπολης (ΟΑΝΜΑ) καθηγητής Δημήτριος Παντερμαλής οι ανασκαφικές έρευνες στου Μακρυγιάννη έφεραν στο φως ένα πυκνοδομημένο κομμάτι της αρχαίας Αθήνας με αλλεπάλληλες οικοδομικές φάσεις, που απ' αυτές οι καλύτερα διατηρούμενες ήταν αυτές της όψιμης αρχαιότητας. Έτσι, με τα αρχαιολογικά ευρήματα που ήρθαν στο φως, στήθηκε η έκθεση "Το Μουσείο και η Ανασκαφή", στο κτίριο Μακρυγιάννη, όπου παρουσιάζονται τα κινητά ευρήματα στον ανασκαφικό χώρο. Σύμφωνα με την αρχιτεκτονική του μουσείου, η Αίθουσα του Παρθενώνα έγινε παράλληλη με τον αρχαίο ναό στην κορυφή του Ιερού Βράχου. Οι ανασκαφικές εργασίες άρχισαν το 1997, τρία χρόνια πριν τον διεθνή διαγωνισμό, χρηματοδοτήθηκαν από τον ΟΑΝΜΑ κι έγιναν με την εποπτεία της Α' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Η ανασκαφή στου Μακρυγιάννη έφερε στο φως μια τυπική αρχαία γειτονιά σε πολλές οικοδομικές φάσεις. Αποκάλυψε άγνωστους ως σήμερα δρόμους με το υδρευτικό κι αποχετευτικό τους δίκτυο, σπίτια διαφόρων εποχών με τις αυλές, τα πηγάδια και τις δεξαμενές τους, μεγάλες αστικές επαύλεις της ύστερης αρχαιότητας με τα ψηφιδωτά τους δάπεδα, δημόσια και ιδιωτικά λουτρά, εγκαταστάσεις υγιεινής, μικρές ή μεγαλύτερες εργαστηριακές μονάδες αλλά και τάφους. Έφερε επίσης στο φως ένα μεγάλο αριθμό αντικειμένων που δείχνουν τις συνήθειες και τον τρόπο που οι κάτοικοι της περιοχής ανταποκρίθηκαν στις ανάγκες της καθημερινής τους ζωής, λάτρεψαν τους θεούς τους, οργάνωσαν τις συναλλαγές τους. Η έκθεση χωρίζεται σε 12 ενότητες, που κάθε μία περιλαμβάνει αντικείμενα που αντιπροσωπεύουν ξεχωριστές πτυχές της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής των κατοίκων της περιοχής, που δείχνεται κοντινή μας. Η πρώτη ενότητα αφιερώνεται στα οικοδομήματα (σπίτια, λουτρά) και τον διάκοσμό τους. Παρουσιάζονται μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη - βάσεις κιόνων, κιονόκρανα επιστύλια, ανάγλυφες πλάκες, πήλινα ακροκέραμα, ψηφιδωτά δάπεδα, πήλινοι αγωγοί και η προτομή του φιλόσοφου Πλάτωνα, που θα στόλιζε ένα από τα σπίτια της περιοχής στα ρωμαϊκά χρόνια. Κάποιοι χώροι των σπιτιών με πρόσοψη στον δρόμο φιλοξενούσαν καταστήματα ή εργαστήρια, που ήταν και μεγαλύτερες αυτοτελείς εγκαταστάσεις. Στις σημαντικότερες ήταν εργαστήρια κοροπλαστικής του 2ου αι. π.Χ. που κατασκεύαζαν πήλινα ειδώλια, το εργαστήριο μαρμαροτεχνίας του 1ου αι. π.Χ. - 1ου αι. μ. Χ., όπου σμιλεύονταν αγάλματα και αγγεία, μεταλλοτεχνίας και κεραμικής της ίδιας εποχής, αλλά και οργανωμένες βιοτεχνικές μονάδες (κεραμικής, μεταλλοτεχνίας κ.ά.) βυζαντινές. Τις έντονες οικονομικές κι εμπορικές συναλλαγές μαρτυρά ο μεγάλος αριθμός αμφορέων, που πολλοί απ' αυτούς έφεραν στη ράχη των λαβών τους σφραγίσματα με την προέλευσή τους, τα μαρμάρινα ή μολύβδινα σταθμά και τα εκατοντάδες νομίσματα. Η θεμελίωση μιας κατοικίας, ενός εργαστηρίου ή καταστήματος συνοδευόταν από μια μικρή θυσία - "εγκαίνιο". Η τελετουργία περιλάμβανε κάψιμο μέσα σε λάκκο ζώων και πτηνών και την απόθεση πήλινων, μικροσκοπικών αγγείων. Η θυσία απευθυνόταν στις δυνάμεις του κάτω κόσμου, που θα μπορούσαν να προστατεύσουν τους ιδιοκτήτες και ν' αποτρέψουν το κακό, με τον εξευμενισμό τους. Το έθιμο, συχνό στους κλασικούς κι ελληνιστικούς χρόνους, επιβίωσε ως και την ύστερη αρχαιότητα. Τα σπίτια της περιοχής υδρεύονταν από πηγάδια και υπόγειες στεγανές δεξαμενές, όπου συγκεντρωνόταν το νερό της βροχής από τις στέγες. Πολλά πηγάδια, μετά την εγκατάλειψή τους, χρησιμοποιήθηκαν ως χώροι απόρριψης άχρηστων αντικειμένων. Η ανασκαφή τους έδωσε μεγάλο αριθμό πήλινων, συχνά ακέραιων, αγγείων και διάφορα αντικείμενα. Η λατρεία στην αρχαιότητα δεν ασκούνταν μόνο δημόσια, στους ναούς, αλλά και "ιδιωτικά", σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους στο εσωτερικό των σπιτιών ή στις αυλές. Αντικείμενα, όπως οι μικροί βωμίσκοι, αγαλμάτια, ειδώλια και λύχνοι με παραστάσεις θεοτήτων μαρτυρούν ότι στην περιοχή λατρεύτηκαν η Αφροδίτη, ο Απόλλωνας, ο Διόνυσος, η Άρτεμη, ο Ασκληπιός, η Υγεία, η Εκάτη αλλά και θεότητες ανατολικής προέλευσης, όπως η Κυβέλη, η Ίσιδα και ο Δίας Ηλιοπολίτης. Το πέρασμα στον χριστιανισμό, φανερώνεται στους λύχνους με τα θρησκευτικά σύμβολα, στους πιστήθιους σταυρούς και στις πήλινες "ευλογίες", που περιείχαν λάδι από τόπους μαρτυρίου των αγίων ή νερό από τον Ιορδάνη. Τα πήλινα λυχνάρια υπήρξαν το πιο διαδεδομένο φωτιστικό μέσο στην αρχαιότητα. Απλά ή περίτεχνα, άβαφα ή διακοσμημένα. Από τα ρωμαϊκά χρόνια, το πάνω μέρος τους είχε παραστάσεις με θέματα από τη λατρεία, την καθημερινή ζωή, το φυτικό και ζωικό βασίλειο. Στη βάση τους συχνά υπήρχε η υπογραφή του τεχνίτη ή του ιδιοκτήτη του εργαστηρίου. Στην αποθήκευση, την προετοιμασία και το μαγείρεμα του φαγητού χρησιμοποιήθηκε μεγάλος αριθμός πήλινων σκευών. Αγγεία για το νερό, κρασί κι άλλα προϊόντα (αμφορείς, πρόχοι, λάγυνοι), για λάδι (λήκυθοι), μικρά πήλινα αγγεία (μυροδοχεία) για τα αρτύματα, λεκάνες, γουδιά και γουδεχέρια (ιγδία και δοίδυκες) για την προετοιμασία του φαγητού, χύτρες βαθιές και ρηχές (λοπάδες) για το μαγείρεμα, σχάρες για το ψήφισμο, τηγανόσχημα σκεύη (σείσωνες) για το καβούρδισμα των σπόρων και των καρπών. Το φαγητό μαγειρευόταν σε εστίες και φούρνους (ιπνούς, κλιβάνους), καθώς και σε φορητά μαγκάλια (πύραυνα), χρήσιμα και στη θέρμανση του σπιτιού. Στην καθημερινότητα της οικογένειας και στ' ανδρικά συμπόσια χρησιμοποιήθηκε μεγάλος αριθμός επιτραπέζιων σκευών: πιάτα διαφόρων μεγεθών και σχημάτων (πινάκια, ιχθυοπινάκια, σκυφίδια, αλατοδοχεία) για φαγητό, σάλτσες, καρυκεύματα, κανάτες (οινοχόες, λάγυνοι), ποτήρια και κύπελλα (κύλικες, κάνθαροι, σκύφοι) για κρασί, μικρά κουταλάκια (κοχλιάρια) γι' αβγά και θαλασσινά, δοχεία για επιτραπέζιο λάδι (λήκυθοι). Στα συμπόσια, την οινοποσία συνόδευε συζήτηση, μουσική, χορός, τραγούδι κι άλλες ψυχαγωγικές εκδηλώσεις. Οι εταίρες, οι αυλητρίδες και οι χορεύτριες ήταν οι μόνες γυναίκες που έπαιρναν μέρος. Συχνά οι συμποσιαστές έπαιζαν με τα ποτήρια τους ένα δημοφιλές παιχνίδι, τον κότταβο, ή άλλα "τυχερά" παιχνίδια με πούλια (πεσσούς), ζάρια (κύβους) και κότσια (αστραγάλους). Σ' αντίθεση με τους άνδρες, οι περισσότερες γυναίκες ζούσαν περιορισμένες στο σπίτι. Αντικείμενα, όπως οι βελόνες και οι κουβαρίστρες (πηνία), τα σφονδύλια και τα υφαντικά βάρη (αγνύθες) δείχνουν την ενασχόλησή τους με την υφαντική. Οι χάλκινοι καθρέφτες (κάτοπτρα), τα πήλινα ή γυάλινα μυροδοχεία (λήκυθοι, αλάβαστρα, ασκοί), οι αναδευτήρες, τα κουταλάκια (κοχλιάρια), οι σπάτουλες (σπαθίδες), τα μικρά μαρμάρινα γουδιά με τα γουδοχέρια που κατασκεύαζαν τα καλλυντικά και τ' αρώματα, τα σκεύη φύλαξης καλλυντικών και κοσμημάτων (πυξίδες) μαρτυρούν τη φροντίδα για την εμφάνισή τους. Περόνες, οστέινες ή μεταλλικές, συγκρατούσαν τα ρούχα και τα χτενίσματα, ενώ χρυσά ή χάλκινα σκουλαρίκια (ενώτια), περιδέραια και δαχτυλίδια με ημιπολύτιμους λίθους φοριόταν από τις γυναίκες όλων των κοινωνικών στρωμάτων. Η ζωή των παιδιών στην αρχαία Αθήνα δεν ήταν πολύ διαφορετική των σημερινών. Τα βρέφη έπιναν από το "θήλαστρον" και ηρεμούσαν με τον ήχο της κουδουνίστρας (πλαταγή), τα μικρά διασκέδαζαν με κούκλες (πλαγγόνες), μικροσκοπικά αγγεία ή με πήλινο, τετράτροχο αλογάκι που το τραβούσαν με σχοινί. Τα μεγαλύτερα αγόρια, καμιά φορά και τα κορίτσια, πήγαιναν σχολείο. Έγραφαν σε πλάκες σκεπασμένες με κερί με τη βοήθεια γραφίδας ή σε φύλλα παπύρου μελάνι που το φύλαγαν σε μελανοδοχεία. Αντικείμενα, όπως πήλινα αγγεία σε μορφή παιδιού που παρουσιάζονται στην έκθεση συνδέονταν με τελετές, ενώ τα μαρμάρινα παιδικά κεφαλάκια προέρχονται από αγάλματα που οι γονείς προσέφεραν στους θεούς που προστάτευαν τα παιδιά τους. Η περιοχή Μακρυγιάννη χρησιμοποιήθηκε, κατά καιρούς, και ως τόπος ενταφισμού των νεκρών. Οι περισσότερες ταφές ήταν παιδικές, χρονολογούνται σε πολύ πρώιμους χρόνους, όταν ακόμα ο χώρος δεν είχε κατοικηθεί συστηματικά ή σε πολύ όψιμους, όταν η περιοχή παράκμασε. Τα αντικείμενα που συντρόφευαν τους νεκρούς -συνήθως πήλινα αγγεία, εδώλια, απλά κοσμήματα- αντανακλούν τα ταφικά έθιμα και τις δοξασίες, μετά θάνατον, που επικρατούσαν σε κάθε περίοδο, καθώς την κοινωνική θέση και οικονομική κατάσταση των νεκρών. Μια αρχαία αθηναϊκή γειτονιά κοντινή μας στου Μακρυγιάννη.
*από την Κυριακάτικη ΑΥΓΗ 6.1.08
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου